Fundacja rodzinna - zasady funkcjonowania

Rządowy projekt ustawy o fundacjach rodzinnych

W przebiegu prac legislacyjnych projekt ten został enigmatycznie opisany, jako dotyczący „uregulowania organizacji i funkcjonowania fundacji rodzinnej, w tym obowiązków fundatora i beneficjenta”, my zaś podejmiemy się przybliżenia rozwiązań, które przepisy te wprowadzają.

Czym i dla kogo są zatem fundacje rodzinne?

Fundacja rodzinna to rozwiązanie pozwalające na uregulowanie kwestii sukcesji firm rodzinnych. Pozwala ona na skuteczne zarządzanie majątkiem przekazanym przez fundatora i stanowi finansowe zaplecze wskazanym przez fundatora beneficjentom. Docelowo maułatwić przekazywanie firmy kolejnym pokoleniom, zabezpieczyć jej kapitał i scementować „rodzinny” charakter biznesu, poprzez zarządzanie firmą przez taką właśnie, rodzinną fundację. Ciekawostką może być fakt, że fundację rodzinną można ustanowić również w testamencie.

Trzeba jednak zwrócić uwagę, że ten model podmiotowy nie jest w jakikolwiek prawny sposób ograniczony wyłącznie do dużych, rodzinnych przedsiębiorstw. W ich tworzeniu funkcjonuje pewna dowolność, zaś beneficjentem takiej fundacji może być także każda osoba fizyczna – także niebędąca członkiem rodziny. Co więcej, twory te mogą z powodzeniem służyć zabezpieczeniu majątku prywatnego fundatora, bowiem stanowią one całkowicie odrębne od fundatora (lub fundatorów) byty prawne, do których można wnieść określone składniki majątkowe – tak pieniężne, jak i niepieniężne, np. nieruchomość.Nic nie stoi na przeszkodzie, aby taki fundator łączył jednocześnie rolę beneficjenta fundacji, nawet wyłącznego, zaś majątek fundacji rodzinnej, jako odrębny od majątku fundatora – beneficjenta, nie jest narażony na jego ewentualne przyszłe problemy osobiste.

Nie można jednak traktować tego rozwiązania jako uniwersalne narzędzie ucieczki przed wierzycielami – wprowadzone przepisy nie uchylają bowiem rozwiązań już istniejących w polskim systemie prawno – podatkowym, które zabezpieczają interesy wierzycieli w takich przypadkach, a nadto fundacja rodzinnabędzie ponosić odpowiedzialność solidarną za zobowiązania fundatora powstałe przed ustanowieniem fundacjirodzinnej.

Kto jest kim w fundacjach rodzinnych

Fundatorem (lub fundatorami), mogą być wyłącznie osoby fizyczne. Naturalnie koniecznym jest posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych. Fundator wnosi również do fundacji rodzinnej mienie na pokrycie funduszu założycielskiego, którego wartość powinna być określona w statucie, nie mniej jednak niż 100.000,00 zł (sto tysięcy). Mienie może być wniesione w pieniądzu lub w innej formie i zasadą jest, że po wniesieniu nie podlega zwrotowi na rzecz fundatora.

Beneficjentem, a więc osobą odnoszącą korzyści zgodnie z wolą fundatora, będzie mogła być osoba fizyczna, organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego albo fundator fundacji rodzinnej. Jak już wyżej wskazano, ustawa nie przewiduje wymogu pokrewieństwa między fundatorem a beneficjentem, zatem może być to osoba całkowicie obca dla fundatora. Beneficjentem będzie mógł być również małoletni, zaś świadczenia przypadające mu od fundacji będą zasadniczo pod zarządem sprawowanym przez rodziców – chyba, że fundator takie uprawnienie im odbierze. Wówczas zajmować się tym będzie zarządca powołany przez fundatora lub kurator, ustanowiony na zlecenie sądu opiekuńczego.

Fundacją rodzinną zarządzać będzie zarząd – kolektywny lub jednoosobowy. W praktyce zapewne spotykanym będzie zarządzanie fundacją przez profesjonalnego menadżera.

Organem nadzoru, który może zostać powołany jest również rada nadzorcza – obowiązek jej ustanowienia pojawia się wyłącznie w fundacjach rodzinnych, w której mamy 25 beneficjentów lub więcej.

Finalnie, w fundacjach rodzinnych występuje również zgromadzenie beneficjentów, którego głównym celem będzie zachowanie ciągłości funkcjonowania pozostałych organów, a tym samym właściwego działania fundacji rodzinnej. O zgromadzeniu beneficjentów można skrótowo powiedzieć tyle, że pełni ono podobną rolę, co zgromadzenie wspólników spółki z o.o.

Czy fundacja rodzinna będzie mogła prowadzić działalność gospodarczą

Pierwotnie projektowane przepisy o fundacjach rodzinnych zakazywały prowadzenia działalności gospodarczej – w ostatecznej wersji uległo to jednak zmianie. Fundacja rodzinna może zatem prowadzić działalność gospodarczą w następującym zakresie:

• zbywania mienia, którego jest posiadaczem lub właścicielem, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
• najmu, dzierżawy lub udostępniania na innej podstawie mienia, którego jest posiadaczem lub właścicielem;
• przystępowania i uczestnictwa w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielniach oraz podmiotach o podobnym charakterze mających swoją siedzibę w kraju lub zagranicą;
• nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
• udzielania pożyczek spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały lub akcje, spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik, a także beneficjentom;
• obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji;
• prowadzenia przedsiębiorstwa w ramach gospodarstwa rolnego.

Jakie problemy z sukcesją firm rodzinnych ma rozwiązywać specjalna fundacja

Jako jeden z większych problemów z dziedziczeniem czy też obejmowaniem przedsiębiorstw rodzinnych należy wskazać obowiązujące w polskim kodeksie cywilnym regulacje o zachowku. Czym jest instytucja zachowku? Niczym innym, jak tylko zabezpieczeniem interesów osób najbliższych, które w „normalnym” trybie dziedziczyłyby po spadkodawcy, jednakże na skutek pominięcia w testamencie, nie otrzymują należnej im części majątku spadkowego. To właśnie te przepisy powodowały dotychczas, że majątek firmy rodzinnej często ulegał rozdrobnieniu między spadkobierców czy wręcz stawał się przyczyną sporów sądowych, które zdecydowanie zachowaniu rodzimego biznesu nie służą.

Fundacja rodzinna i uregulowania, jakie jej istnienie wprowadza do instytucji zachowku, mają przyczynić się do uniknięcia takich problemów. W pierwszej kolejności, w określonych przypadkach to  fundacja rodzinna (a nie członek rodziny) może być adresatem roszczenia o zachowek i odpowiadać za jego zapłatę. Ponadto na skutek wprowadzenia fundacji rodzinnych do polskiego systemu prawnego, zmianie uległ również kodeks cywilny w ten sposób, że uregulowano możliwość:

• zrzeczenia się części lub całości prawa do zachowku,
• rozłożenia płatności na raty,
• obniżenia jego wysokości

Co więcej, to, co uprawniony beneficjent otrzymał w ramach świadczenia od fundacji rodzinnej, obniża wartość jego zachowku i odwrotnie – jeśli beneficjent otrzymał zachowek, o tyle zmniejszy to jego świadczenia przyszłe od fundacji rodzinnej.

Fundacja rodzinna a podatki

Zgodnie z założeniami projektu, fundacje rodzinne, jako podmioty nabywające osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych, podlegać będą zasadom opodatkowania dochodów osób prawnych, na mocy art. 1 ust. 1 ustawy CIT.Fundacje rodzinne będą jednak - co do zasady - objęte podmiotowym zwolnieniem od podatku dochodowego od osób prawnych. Chodzi o zwolnienie w zakresie, w jakim fundacja prowadzić będzie działalność regulowaną w przepisach o fundacjach rodzinnych, a szczegółowo wymienionych w niniejszym wpisie powyżej. W przypadku wyjścia poza wskazany zakres, preferencja podatkowa nie powstaje a fundacja rozliczać się  będzie na zasadach ogólnych.

Powyższe zwolnienie nie znajdzie także zastosowania do podatku dochodowego od przekazanych lub postawionych do dyspozycji przez fundację rodzinną bezpośrednio lub pośrednio: świadczeń dokonywanych przez fundację rodzinnąna rzecz beneficjenta (w tym fundatora będącego jednocześnie beneficjentem) oraz mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Wobec powyższego w przypadku przysporzeń dokonanych wobec tych podmiotów, fundacja rodzinna będzie podatnikiem niepodlegającym ww. zwolnieniu. W zakresie, w jakim obowiązek zapłaty CIT powstanie, obowiązek uiszczenia podatku pojawi się w momencie dokonania faktycznej dystrybucji świadczenia – na dość podobnych zasadach jak opodatkowanie ryczałtem spółek kapitałowych (tzw. „estoński CIT). Stawka podatkowa w podatku CIT wynosić będzie w takim przypadku 15% liczone od wartości mienia bądź wysokości świadczenia.

Dodatkowo, nabycie przez osoby fizyczne od fundacji rodzinnejświadczeń oraz mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnejbędzie opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych, w wysokości uzależnionej od stopnia pokrewieństwa beneficjenta z fundatorem (zwolnienie w przypadku fundatora oraz osób bliskich należących do tzw. "grupy zero" w stosunku do fundatora, tj. małżonka, zstępnego, wstępnego, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, 15% w przypadku pozostałych osób). Zwolniona z podatku dochodowego od osób fizycznych zostanie tylko część takiego świadczenia lub mienia nabytego przez fundatora lub osobę należącą do "grupy zero" w stosunku do fundatora, odpowiadająca aktualnej proporcji właściwej dla tego fundatora, zamieszczonej w spisie majątku. Tym samym potencjalnie może dojść do podwójnego opodatkowania w przypadku dokonania świadczenia na rzecz beneficjenta lub wydania mu mienia fundacji rodzinnej w związku z jej likwidacją – 15% CIT na poziomie fundacji i 15% PIT na poziomie beneficjenta.

Podwójne opodatkownie nie wystąpi – jak wyżej wskazano – w przypadku osób z grupy „zerowej”, wskazanej w ustawie o podatku od spadków i darowizn. Zwolnienie jednak nie ma charakteru absolutnego – musi pozostawać w pewnej proporcji do regulacji wskazanej w art. 28 ustawy o fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna a regulacje AML

Przepisy o fundacjach rodzinnych wprowadzają także zmiany w ustawie z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w zakresie definicji trustu i beneficjenta rzeczywistego. Dzięki temu przepisy ustawy znajdą zastosowanie również do fundacji rodzinnej, wobec czego wpisy fundacji rodzinnych oraz zmiany tychże wpisów podlegają obowiązkowi ujawnienia w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych.