Niezłożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie

Ustawodawca przewidział możliwość uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie. Przepis art. 1019 § 1 kodeksu cywilnego stanowi, że jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z tą zmianą, że uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem. W myśl § 2 powyższego przepisu spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu.

Należy mieć jednak na uwadze, że nie zawsze złożenie takiego oświadczenia będzie skuteczne. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści. W przypadku oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku błąd co do treści takiego oświadczenia może dotyczyć m.in. osoby spadkodawcy, tytułu powołania, przedmiotu spadku. Bardzo często zdarzają się sytuacje, w których spadkobiercy dopiero po upływie sześciomiesięcznego terminu dowiadują się o długach spadkodawcy. Czasami nawet dochodzi do absurdalnych sytuacji, w których dziedziczymy po osobach, z którymi nigdy nie utrzymywaliśmy kontaktu. Niestety nie zwalnia nas to z obowiązku ustalenia składu masy spadkowej. Jeżeli jednak w ciągu tego sześciomiesięcznego terminu podjęliśmy działania w celu uzyskania informacji o długach spadkodawcy, powinniśmy złożyć przed sądem oświadczenie o odrzuceniu spadku, wnosząc przy tym o uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia takiego oświadczenia w terminie. Musimy jednakże pamiętać, że to my powinniśmy udowodnić, że dołożyliśmy należytej staranności w ustaleniu składu masy spadkowej oraz nie mogliśmy wiedzieć o długach spadkodawcy. Tylko w takiej sytuacji sąd będzie władny zatwierdzić nasze oświadczenie.

Okazuje się, że w przypadku oświadczenia o odrzuceniu spadku błąd może dotyczyć również prawa. Taką praktykę orzeczniczą przesądził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7 kwietnia 2016 r., w którym przyjął, że podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może stanowić błąd prawnie doniosły. Przyjmuje się również, że rodzic składający oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego po upływie sześciomiesięcznego terminu również mógł pozostawać w błędzie co do prawa. Rodzic powinien jednak wykazać, że podjął działania mające na celu ustalenie właściwej interpretacji przepisów. Pogląd ten nie jest jednak akceptowany przez wszystkie sądy.

Składając do sądu wniosek o uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie powinniśmy to zrobić w ciągu roku od chwili, w której wykryliśmy, iż działaliśmy pod wpływem błędu. Najczęściej będzie to sytuacja, w której otrzymaliśmy wezwanie do zapłaty od wierzyciela spadkodawcy. Nie powinniśmy jednak zwlekać i po wyjaśnieniu sytuacji u wierzyciela oraz ustaleniu rzeczywistej masy spadkowej, złożyć stosowny wniosek do sądu.

Musimy pamiętać, że pomimo możliwości uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie, powinniśmy starać się ustalić jakie przepisy w istocie mają w stosunku do nas zastosowanie oraz jaki majątek pozostawił po sobie spadkodawca. Niestety lekceważenie tych obowiązków przez spadkobierców może prowadzić do sytuacji, w której sąd uzna, że z uwagi na swoją lekkomyślność nie działali oni po wpływem błędu.