17 grudnia 2015 15:20
Przypomnienie o zmianach w prawie spadkowym
Przypominamy, iż dnia 18 października 2015 r. weszła w życie nowelizacja kodeksu cywilnego i innych ustaw, która wprowadziła dość rewolucyjną zmianę w zakresie przyjęcia spadku. Dotychczas niezłożenie oświadczenia przez spadkobiercę o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swojego powołania, prowadziło do tzw. prostego przyjęcia spadku.
Oznaczało ono przyjęcie spadku bez ograniczeń w przedmiocie odpowiedzialności za długi spadkowe. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 1015§2 Kodeksu cywilnego, niezłożenie przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu spadku jest równoznaczne z przyjęciem spadku z tzw. dobrodziejstwem inwentarza. Jest to bardzo korzystna zmiana dla następców prawnych zmarłego spadkodawcy, którzy często byli nieświadomi istnienia długów spadkowych znacznie przewyższających aktywa odziedziczonego majątku. W konsekwencji niejednokrotnie prowadziło to do utraty całego ich dorobku życia wskutek toczących się egzekucji komorniczych.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że spadkobierca odpowiada za długi spadkowe w sposób ograniczony- mianowicie do wartości ustalonego w spisie lub wykazie inwentarza stanu czynnego majątku, który przyjął. Dla przykładu, jeżeli spadkobierca przyjął spadek o wartości 200000 zł, a długi będą wynosiły 500000 zł, to będzie za nie odpowiadał tylko do wysokości 200000 zł., tyle bowiem wynosiły na gruncie niniejszego przykładu aktywa spadkowe. Instytucja dobrodziejstwa inwentarza nie ma jednak zastosowania, jeżeli spadkobierca podstępnie nie zamieścił w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi. Przyjęcie spadku wprost nie zostało jednak całkowicie zlikwidowane. Nadal następcy prawni będą mogli spadek w ten sposób przyjąć, składając stosowne oświadczenie przed sądem lub notariuszem.
Aby przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza mogło nastąpić, konieczne jest dokonanie spisu inwentarza przez komornika. Komornik dokonuje tych czynności na podstawie postanowienia sądu. Spis inwentarza jest jednak dość kosztowny. Opłata za spis stanowi bowiem 10% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za każdą rozpoczętą godzinę pracy komornika. Do tego należy doliczyć 23% podatek VAT. Powyższe koszty obciążają spadkobiercę. Ponadto z tytułu złożenia wniosku o spis inwentarza należy uiścić dodatkowo 50 zł. Aby zapobiec wysokim kosztom z tego tytułu, ustawodawca wprowadził instytucję wykazu inwentarza. Sporządza się go na formularzu ustalonym przez Ministra Sprawiedliwości. Formularz ten można znaleźć w siedzibach sądów lub wydrukować go ze strony Ministerstwa Sprawiedliwości. Według wprowadzonego art. 1031 1§1 Kodeksu cywilnego spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, może złożyć przed sądem lub notariuszem wspomniany wyżej wykaz inwentarza.
Zgodnie z brzmieniem dodanego art. 636 3§1 Kodeksu postępowania cywilnego jeżeli spadkobierca zdecyduje się złożyć wykaz inwentarza drogą sądową, to może go złożyć w sądzie spadku (sądzie ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, ewentualnie sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część- jeżeli niemożliwe jest ustalenie miejsca zwykłego pobytu) lub sądzie, w którego okręgu znajduje miejsce zamieszkania osoby składającej wykaz. Sąd niezwłocznie zarządzi ogłoszenie o złożeniu wykazu.
W wypadku skorzystania z usług notariusza, koszt złożenia takiego wykazu wynosi 200 zł powiększone o podatek VAT. Notariusz, przed którym złożono wykaz inwentarza, jest zobowiązany niezwłocznie przekazać odpis wykazu do sądu spadku.
Nowelizacja dopuszcza złożenie wykazu wspólnie przez więcej niż jednego spadkobiercę. Według art. 1031 1 §3 Kodeksu cywilnego w wykazie należy z należytą starannością wskazać przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych i podać ich wartość według stanu i cen z chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy), a także długi spadkowe i ich wysokość według stanu z tej chwili.
Jeżeli po złożeniu wykazu inwentarza ujawnią się przedmioty spadkowe, zapisów windykacyjnych lub długi spadkowe, to składający wykaz jest zobowiązany go uzupełnić. Spadkobierca, który złożył wykaz, spłaca długi spadkowe według tego wykazu. Nie może jednak powoływać się na brak znajomości wykazu złożonego przez innego spadkobiercę, zapisobiercę windykacyjnego lub wykonawcę testamentu.
Powyższy wykaz inwentarza może złożyć poza spadkobiercą również zapisobierca windykacyjny i wykonawca testamentu.
Niniejsza nowelizacja ma zastosowanie do spadków otwartych od dnia wejścia jej w życie tj. 18 października 2015r. Do spadków otwartych przed tą datą będą miały zastosowanie przepisy dotychczasowe.
apl. radc. Maciej Kall