Wróć do bloga
Porady prawne
24 lipca 2019 08:35

Zgoda pacjenta na udzielenie świadczenia zdrowotnego – znaczenie, forma oraz konsekwencje jej braku

Zgoda pacjenta na udzielenie świadczenia zdrowotnego – znaczenie, forma oraz konsekwencje jej braku

Udzielenie przez lekarza świadczenia zdrowotnego wymaga uprzedniego uzyskania zgody pacjenta, choć od tej zasady są wyjątki, o czym również będzie mowa w niniejszym artykule.

Kwestia ta została kompleksowo uregulowana przez ustawodawcę w ustawie z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz w ustawie z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, przy czym pierwszy ze wskazanych aktów reguluje to zagadnienie z perspektywy praw osób korzystających ze świadczeń zdrowotnych. Drugi natomiast, skierowany jest do lekarzy i określa m.in. ich obowiązki w tym zakresie. W obecnych realiach świadomość społeczeństwa odnośnie do przysługujących mu uprawnień, związanych z korzystaniem z opieki medycznej, znajduje się na wysokim poziomie. Zrealizowanie przez osoby udzielające świadczeń zdrowotnych obowiązku uzyskania zgody pacjenta uzyskuje szczególną doniosłość, bowiem jej brak lub wadliwość może mieć dla lekarzy negatywne konsekwencje na płaszczyźnie odpowiedzialności cywilnej, karnej, jak również dyscyplinarnej.

Forma zgody

Co do zasady zgoda pacjenta na udzielenie świadczeń medycznych może zostać udzielona w formie pisemnej lub ustnej, w tym również w sposób konkludentny. Wskazane ustawy przewidują jednak sytuację, w której to przedmiotowe oświadczenie woli musi zostać złożone na piśmie. Takim przypadkiem jest wykonanie przez lekarza zabiegu medycznego lub zastosowanie metody leczenia stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta. Podkreślić przy tym należy, że wówczas lekarz powinien ocenić, czy dane świadczenie wypełnia to kryterium.

Niezależnie od powyższego, z perspektywy interesu lekarza, działaniem pożądanym powinno być każdorazowo, w miarę możliwości organizacyjnych, uzyskanie takiej zgody w formie pisemnej. Takie rozwiązanie zminimalizuje ewentualne wątpliwości co do jej braku lub treści w okresie następującym po udzieleniu świadczenia zdrowotnego.

Osoby udzielające zgody w imieniu pacjenta

Zgoda na udzielenie świadczenia zdrowotnego jest udzielana przez pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego. Ten drugi przypadek obejmuje sytuacje, w których pacjentem jest małoletni, ubezwłasnowolniony całkowicie albo niezdolny do świadomego wyrażenia zgody. Z kolei, jeżeli w tych wariantach brak jest przedstawiciela ustawowego, zgoda na świadczenie zdrowotne może zostać udzielona przez opiekuna faktycznego, przy czym dotyczy to wyłącznie czynności medycznych, polegających na przeprowadzeniu badania.

W innym wypadku, tj. gdy ingerencja lekarza ma szerszy zakres, niezbędne jest zezwolenie sądu opiekuńczego. Wskazać przy tym należy, że ustawy przewidują jeszcze kilka konfiguracji, w których to wymagana jest zgoda sądowa, o czym mowa w art. 17 i 18 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz w art. 32 i 34 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty.

Ponadto, przepisy wskazanych aktów prawnych przewidują konstrukcję zgody kumulatywnej, w której to przedmiotowe oświadczenie jest składane zarówno przez pacjenta, jak również przez przedstawiciela ustawowego. Dotyczy to sytuacji, gdy świadczenie zdrowotne jest udzielane małoletniemu, który ukończył 16 lat oraz przypadku, w którym osoba ubezwłasnowolniona całkowicie jest w stanie z rozeznaniem wypowiedzieć opinię w sprawie badania.

Udzielenie świadczenia zdrowotnego bez zgody pacjenta

W obecnym stanie prawnym określono również przypadki, w których to lekarz może udzielić świadczenia zdrowotnego, nie dysponując w tym zakresie zgodą pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego. Pierwsza sytuacja obejmuje stan faktyczny, w którym osoba wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej, a jednocześnie, z uwagi na jego stan zdrowia lub wiek, nie może on złożyć tegoż oświadczenia, a także, jeśli nie jest możliwe porozumienie się z przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym. Z kolei drugi przypadek dotyczy wykonania przez lekarza zabiegu operacyjnego lub zastosowania metody leczenia albo diagnostyki, stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta, bez zgody przedstawiciela ustawowego lub sądu opiekuńczego. Zwłoka, wynikająca z potrzeby przeprowadzenia postępowania w sprawie uzyskania tych oświadczeń, stanowiłaby wówczas dla pacjenta niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia.

Trzeci przypadek obejmuje etap udzielania przez lekarza świadczenia zdrowotnego. Zgodnie bowiem z art. 35 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty w sytuacji, gdy w trakcie wykonywania zabiegu operacyjnego albo stosowania metody leczniczej lub diagnostycznej zaistnieją okoliczności, których nieuwzględnienie groziłoby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkim uszkodzeniem ciała lub ciężkim rozstrojem zdrowia, a jednocześnie nie jest możliwe uzyskanie od pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego przedmiotowego oświadczenia, lekarz jest uprawniony do zmiany zakresu pierwotnego zabiegu, metody leczenia czy diagnostyki. W takim wypadku obowiązek odebrania zgody beneficjenta świadczenia zdrowotnego lub innej osoby upoważnionej pozostaje wyłączony.

Należy przy tym podkreślić, że we wskazanych okolicznościach na lekarzach spoczywają dodatkowe obowiązki, jak np. powinność konsultacji decyzji o podjęciu czynności medycznych z innym lekarzem (w pierwszym przypadku), zasięgnięcie opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalności (w drugim i trzecim przypadku) czy konieczność odpowiednich adnotacji w dokumentacji medycznej.

Zakres informacji, które należy udzielić pacjentowi przed wyrażeniem przez niego zgody na świadczenie zdrowotne

Warunkiem skuteczności zgody jest odpowiednie, uprzednie wypełnienie przez lekarza obowiązku informacyjnego. Zakres informacji, które należy przedstawić pacjentowi, został określony w art. 9 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Prawa Pacjenta oraz art. 31 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Obejmuje on m.in. informacje o proponowanych oraz możliwych metodach leczenia, rokowaniach czy ryzyku związanym z zabiegiem, jak również skutkach ewentualnego zaniechania podjęcia przez lekarza określonej czynności medycznej. Należy przy tym podkreślić, że lekarz w wyjątkowych sytuacjach, może zdecydować o zawężeniu tegoż obowiązku w zakresie dotyczącym stanu zdrowia i rokowaniach pacjenta w sytuacji, gdy są one niepomyślne i przemawia za tym dobro osoby korzystającej ze świadczenia zdrowotnego. Ocena, czy dany przypadek kwalifikuje się do tego ograniczenia, należy do lekarza. W takim wypadku jednak osoba udzielająca świadczenia zdrowotnego powinna zrealizować w pełni obowiązek informacyjny względem przedstawiciela ustawowego pacjenta lub osoby przez niego upoważnionej.

Celem obciążenia lekarzy obowiązkiem informacyjnym jest doprowadzenie do sytuacji, w której pacjent, należycie poinformowany, ma świadomość tego, na co faktycznie wyraża zgodę. Natomiast jego nieprawidłowe zrealizowanie przez osobę udzielającą świadczenia zdrowotnego może skutkować nieskutecznością późniejszego oświadczenia złożonego, w takim wypadku, przez pacjenta nieuświadomionego, a tym samym kształtuje to stan, w którym odpowiednie czynności medyczne są podejmowane de facto bez wymaganej zgody, co czyni wówczas zachowanie lekarza bezprawnym.

Konsekwencje braku lub wadliwości udzielonej przez pacjenta zgody

W przypadku udzielenia świadczenia zdrowotnego, pomimo braku zgody pacjenta czy też wadliwości tego oświadczenia, skutkującego jego nieważnością, może on dochodzić odszkodowania, jeżeli przez takie bezprawne zachowanie została mu wyrządzona szkoda majątkowa. Ponadto, w związku z tym, że takie zachowanie narusza prawa pacjenta, poszkodowanemu, w myśl art. 4 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, przysługuje roszczenie o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, na podstawie którego może on domagać się zasądzenia na jego rzecz odpowiedniej sumy pieniężnej.

Niezależnie od powyższego, lekarz przeprowadzający zabieg leczniczy bez zgody pacjenta może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej na podstawie art. 192 Kodeksu Karnego. Przestępstwo to jest zagrożone karą grzywy, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Należy również zwrócić uwagę na możliwość poniesienia przez osobę udzielającą świadczenia zdrowotnego konsekwencji, na gruncie przepisów określających odpowiedzialność zawodową lekarzy.


W obecnym stanie prawnym określono również przypadki, w których to lekarz może udzielić świadczenia zdrowotnego, nie dysponując w tym zakresie zgodą pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego.
07 lutego 2024r. | Aktualności
Jak nie martwić się o finanse w jesieni życia, czyli renta dożywotnia

Czytaj więcej
19 grudnia 2023r. | Porady prawne
Porady dotyczące ustalania opieki nad dziećmi

Według przepisów zawartych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, w Art. 56, określono warunki i zasady dotyczące rozwiązania małżeństwa przez rozwód w przypadku kompletnego i trwałego rozpadu związku między małżonkami. Zgodnie z tym artykułem, każdy z małżonków ma prawo żądać rozwiązania małżeństwa poprzez rozwód w sytuacji, gdy następuje zupełny i trwały rozkład pożycia. Jednakże warto zauważyć, że nawet w przypadku zaistnienia takiego rozkładu, zgodnie z § 2 tego artykułu, rozwód nie będzie dopuszczalny, jeśli spowoduje szkodę dla dobra wspólnych małoletnich dzieci małżonków lub jeśli wydanie takiego wyroku będzie sprzeczne z ogólnymi zasadami współżycia społecznego.

Czytaj więcej
07 listopada 2023r. | Zmiany przepisów
Zmiany w zakresie spadkobrania

Od listopada 2023 r. w życie wejdą zmiany dotyczące spadkobrania. Zmiany wprowadza ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw.

Czytaj więcej